Okul bahçesi uygulamaları, kökeni bahçe temelli öğrenmeye dayanan, öğrencilerin kendilerinin tasarlayarak oluşturduğu, okul sahası içerisinde yer alan ve üzerinde çeşitli ürünlerin yetiştirildiği, planlı ve programlı bahçe tarımı faaliyetleridir. Okul Bahçesi Programı (OBP) ise araştırmacı tarafından okul bahçesi uygulamalarına dayalı olarak geliştirilen, 18 haftalık, sınıf içi ve sınıf dışı etkinliklerden oluşan, disiplinlerarası, yarı esnek bir programdır. Programın sınıf içi uygulamalarında çerçeve program uygulanırken, sınıf dışı uygulamaları esnek bırakılmıştır. Yapılan çalışmanın amacı, Serbest Etkinlik Çalışmaları Dersi (SEÇD) kapsamında geliştirilen OBP’nin uygulanabilirliğini öğretmen görüşleri doğrultusunda değerlendirmektir. Çalışmada araştırma modeli olarak Özel Durum Yöntemi (Case Study) kullanılmıştır. Çalışmanın örneklemini 2013-2014 eğitim-öğretim yılı bahar döneminde SEÇD kapsamında OBP’yi kullanan iki sınıf öğretmeni ve ilgili ders kazanımları doğrultusunda OBP’den faydalanan branş öğretmenleri (iki matematik, iki fen bilgisi ve iki sosyal bilgiler öğretmeni) oluşturmaktadır. Yapılan çalışma kapsamında OBP’yi kullanan öğretmenlerle mülakat çalışmaları yürütülmüş ve uygulama süreci boyunca gözlemler yapılmıştır. Mülakat ve gözlemlerden elde edilen verilerin analizinde içerik analizi kullanılmıştır. Çalışma sonunda, öğretmenler OBP’nin SEÇD için uygun bir program olduğunu ve ortaokullardaki “Bilim Uygulamaları” dersi için disiplinlerarası ve alternatif bir öğrenme ortamı oluşturduğunu ifade etmişlerdir.

Ders dışı etkinlikler kapsamında gerçekleştirilen sınıf dışı etkinliklerin, öğrenme isteğini artırdığı gibi öğrenmeye yönelik motivasyon ve derslere yönelik tutumu da geliştirdiği bilinmektedir .

Bu noktada, Serbest Etkinlik Çalışmaları Dersi (SEÇD) alternatif öğrenme ortamlarının oluşturulabilmesi ve sınıf dışı etkinliklerin gerçekleştirilebilmesi adına önemli bir ders süreci olarak görülmektedir (Aydın, Bakırcı ve Ürey, 2012). Ders dışı etkinlikler için tercih edilen sınıf dışı öğrenme ortamları, sınıf ortamlarının ortaya koyamadığı farklı yollarla öğrenme fırsatları sunmaktadır. Bu ortamlar, öğrencilerin farklı öğrenme stillerinde öğrenmelerine imkân sağlamakta ve her öğrencinin kendi hızında bilgilenmesine yardımcı olmaktadır (Özkal ve Çetingöz, 2006). Böylece öğrenciler, bu tür ortamlarda yeterli zaman harcayıp, kendi duyularını en iyi şekilde yapılandırabilmektedirler. Bu tür öğrenme ortamlarında yapılan eğitim-öğretim faaliyetlerinin, okuldaki eğitimi zenginleştirici, destekleyici ve tamamlayıcı bir potansiyele sahip olduğu da pek çok araştırmacı tarafından ifade edilmektedir (Balkan-Kıyıcı ve Atabek-Yiğit, 2010; Chin, 2004; DeWitt ve Osborne, 2007; Gurnett, 2009; Türkmen, 2010). Öğrenciler, zihinsel kavrayış yanında empatik bağlar kurmayı, merak etmeyi, iletişim kurmayı, sorumluluk almayı, eleştirel bakmayı, yaratıcı düşünmeyi ve pratik beceriler kazanmayı bu tür öğrenme ortamları aracılığıyla sağlayabilmektedirler (Seidel ve Hudson, 1999).

Bu noktada ders dışı etkinliklerin yürütücüleri olan öğretmenlerin ders dışı etkinliklere yönelik bakış açıları ve görüşleri önem kazanmaktadır. Bu kapsamda yapılan çalışmanın amacı, ülkemiz ilkokullarında, 2010-2011 eğitim-öğretim yılı itibariyle ders dışı etkinlikler kapsamında uygulanmaya konan SEÇD için oluşturulmuş OBP konusunda sınıf öğretmenlerinin ve bu programdan ilgili ders kazanımları doğrultusunda faydalanan branş (matematik, fen bilgisi ve sosyal bilgiler) öğretmenlerinin görüşlerini almaktır. Bu amaca yönelik olarak aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır: OBP’yi yürüten öğretmenler;

      1. SEÇD kapsamında kullanılan OBP’nin SEÇD ile örtüşme durumu konusunda ne düşünmektedirler?

1. OBP’nin avantaj ve dezavantajları konusunda ne düşünmektedirler?
2.  OBP’nin uygulama sürecinde ne tür sorunlar yaşamaktadırlar?
3.   Daha verimli bir OBP için neler önermektedirler?

TARTIŞMA VE SONUÇ

 Yapılan çalışma ile, SEÇD kapsamında geliştirilen OBP’nin uygulanabilirliği konusunda öğretmenlerin görüşleri alınmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda elde edilen veriler, öğretmenlerin OBP’nin bazı noktalarda SEÇD ile örtüştüğünü, bazı noktalarda ise örtüşmediğini ifade ettiğini göstermektedir. Öğretmenler, OBP’nin kısmen çerçeve bir program sunması ve diğer derslerle bağlantı kuruyor olması nedeniyle SEÇD ile örtüşmediğini düşünmektedirler. Öğretmenlerin MEB’in ilgili yazısı doğrultusunda (MEB, 2010) bu düşünce içerisinde olduklarına inanılmaktadır. MEB’in SEÇD kapsamında herhangi bir program ve ders materyali sunmaması, öğretmenlerde bu dersin çerçeve bir programa tabi olmaması gerektiği inancını doğurmuş olabilir. Ayrıca MEB’in ilgili yazısında SEÇD kapsamında telafi derslerinin yapılmaması gerektiği uyarısı (MEB, 2010), OBP’deki ders bağlantıları nedeniyle öğretmenleri SEÇD-OBP örtüşmesinin olmadığı düşüncesine götürmüş olabilir. Elde edilen bulgular incelendiğinde, öğretmenler tarafından SEÇD-OBP arasında uyumsuzluk olarak görülen bu durumların aynı zamanda bir örtüşme durumu olarak da ifade edildiği görülmektedir. Öğretmenler, bir yandan OBP’nin kısmen çerçeve bir program sunuyor olmasını uyumsuzluk olarak görürken, SEÇD’nin program ihtiyacını karşılıyor olmasını uyumluluk olarak gösterebilmektedirler. Aynı şekilde, OBP’nin ders bağlantısı kuruyor olmasını uyumsuzluk olarak görürken, SEÇD’nin hem eğitsel hem de öğretimsel odaklı olmasını uyumluluk olarak görebilmektedirler. Hatta OBP’nin öğrencilere öğretimsel avantajlar sunduğunu noktasında görüşler bildirerek de SEÇD-OBP örtüşmesi noktasındaki çelişkili durumlarını sergilemektedirler. Bu durum, öğretmenlerin SEÇD’nin amaç ve içeriğini tam olarak içselleştiremediklerini ya da MEB’in ilgili ders kapsamında öğretmenleri yeterince bilgilendirmediği sonucunu ortaya koymaktadır (Aydın, Bakırcı ve Ürey, 2012). Öğretmenler, OBP’nin özellikle disiplinler arası ve yarı esnek bir program sunması, güncel yaşam deneyimleri ile okulda öğrenilenler arasında bir ilişki oluşturması ve alternatif bir öğrenme ortamı oluşturmuş olması gibi faktörlerden dolayı öğretimsel bazı avantajlarının olduğunu ileri sürmektedirler (Dyment, 2005; Braund and Reis, 2006; Stoecklin, 2009; Ürey, vd. 2013; Ürey, Çepni ve Kaymakçı, 2015). Ayrıca iletişim kurma, sorumluluk alma, çevresel farkındalık oluşturma, kariyer bilinci geliştirme ve öğretmen-öğrenci-veli etkileşimi kurma gibi faktörlerle de eğitimsel bazı avantajlar sunduğu ifade edilmektedir (Bartosh, vd. 2006; Dyment and Bell, 2008). Öğretmenler, OBP’nin avantajları yanında dezavantajlarının da olduğunu ve bu durumun OBP’nin kendi iç faktörlerinden kaynaklanabileceği gibi dış faktörlerden de kaynaklanabileceğini ileri sürmektedirler. Öğretmenler, programın kalabalık sınıflar için uygulamasının zor olması, sadece bitki yetiştiriciliği konusunda bilgi sahibi öğretmenlerle yürütülebilmesi, sınıf hâkimiyetinin zor olması, okul bütçesine yük getirmesi ve kırsal kesimdeki öğrenciler için istenilen motivasyonu sağlamaması gibi iç faktörlere bağlı olarak uygulamada 12 dezavantajlar getirebileceğini ileri sürmektedirler (Okiror, Oonyu, Matsiko and Kibwika, 2011). Bunların yanında sınıf dışı uygulamaların iklim koşullarına bağlı olması, uygulamaların öğretmen dışında STK, kamu/özel kurum ya da kuruluşlara, velilere ve uzman desteğine bağlı olması, okulun yapılacak uygulama için yeterli ya da uygun alana sahip olmaması ve kurulan bahçenin korunumunu sağlamadaki güçlükler OBP’nin dış faktörlerden kaynaklanan dezavantajları olarak görülmektedir. Bu durum, OBP’nin öğretimsel avantajlarının yanında eğitimsel avantajlarının da olduğunu ve OBP aracılığıyla eğitim ihtiyaçlarının yanında öğretim ihtiyaçlarının da karşılanabileceği sonucunu ortaya koyarken; programın öğretmen, öğrenci, yönetici ve okul kaynaklı iç faktörlere ve ortam, iklim, veli ve uzman kaynaklı dış faktörlere bağlı olarak bazı dezavantajlarının olduğu sonucunu ortaya koymaktadır (Ürey, 2013). Yapılan çalışma kapsamında OBP sürecine katılan öğretmenler, OBP’nin daha verimli kullanılabilmesi gerektiği noktasında bazı öneriler ileri sürmüşlerdir. Öğretmenler kazanımlar ve etkinlikler doğrultusunda programın içeriğine yönelik öneriler ifade ederken, aynı zamanda programın kullanımı ve işleyişine yönelik de öneriler getirmişlerdir. Öğretmenler, özellikle programın içeriğine yönelik olarak, hayvanların da kurulacak kuş gözlem evleri aracılığıyla programa dahil edilmesi gerektiği fikrini ileri sürmüşlerdir. Ayrıca programın kullanımı ve işleyişi açısından ise OBP’nin uygulama öncesinde öğretmenlere tanıtılması gerektiği, programa katılım noktasında velilerin ikna edilmesi gerektiği ve dış faktörlere bağlı olarak ortaya çıkabilecek sorunlar için bir B planına ihtiyaç olduğu şeklinde öneriler getirmişlerdir. Bu durum, OBP’nin içerik açısından zenginleştirilmesi gerektiği  sonucunu ortaya koymaktadır.

                                                                             Gürcan BOLAT