NİĞDE HALK MÜZİĞİ VE HALK OYUNLARI
Halk Müziği
Her toplumun kendisine özgü kültürü, örfü, âdeti, gelenekleri ve görenekleri vardır. Bunları en iyi yansıtan ve işleyen de halk müzikleridir. Türkü ise adından da anlaşıldığı gibi Türk’e has demektir. Bu yüzdendir ki Türk’ü anlamak için türkü dinlemek gerekir. Türküler, toplumsal ve kişisel konuları içerir. Türkü mutluluğun, sevincin, hüznün, sevdanın, savaşın, barışın, ölümün; kişiler arasındaki ilişkilerin ritme, ezgiye ve kelimelere aktarılmış halidir. Türk insanı tüm Anadolu’da olduğu gibi Niğde’de de bölgeye özgü türkülerle tüm yaşanmışlıklarını anlatır. Bozkırın elleri nasırlı, ayakları çatlak, yüzleri ve yürekleri yanık insanları aşkı, hüznü, neşeyi; gurbeti türkülerde yaşatmıştır. Gurbette sıla hasreti çekerken “bize mesken oldu gurbet elleri” dizeleriyle küçükken annesini kaybeden, anne sıcaklığı ve şefkatinden mahrum olan öksüz yüreğinden “küçükken görmedim de ana kucağı” dizeleriyle avaz olup çıkar dudaklarından. Niğde güzelleri türkülerde “boyu uzun ince beli, baldan da tatlıydı dili, sandım ki cennetin gülü” sözleriyle tasvir edilir.
Ahmet Hamdi Tanpınar’ın da dediği gibi “Türk insanının yazılmayan romanı türkülerde saklıdır.” Yaşantımızın gizlenenleri de açığa çıkarılanları da türküyledir.
Başlıca türküleri
NİĞDE HALK OYUNLARI
BASTIM ASMANIN DALINA (ABARUH)
1.Müzik
Bastım asmanın dalına
Dal kırılıverdi abaruh
Girdim yârin bahçesine
Yar sarılıverdi abaruh
Bağlantı
Kendisi ufacık ufacık
Elleri topacık topacık
Ben atımı nalladırım
Okkada nalınan abaruh
Ben yârimi oynatırım
Dökmede zilinen abaruh
Bağlantı
Kaynak: Halil Atılgan
Kaynak Kişi: Nurettin Bayhan
Derleyen: Nurettin Çamlıdağ
2.Ritim (2/4)
3.Birinci adım;
a. Sağ ayakla başlanarak, sağ-sol dizleri yukarı çekerek parmak ucundan pençelere inilerek, yaylanma yapılarak sol ayak yukarı çekilir.
b. Aynı hareketler diğer ayak çekilerek devam eder. Eller önde sallanmaktadır.
İKİ AYAK
1. Müzik
2. Ritim (2/4)
3. Birinci adım; yürüme şekli,
a. Sağ ayakla başlayarak yukarı doğru yürüyüş ritminde çelerken, sol ayak dizden yere doğru atılır.
b. Diğer ayak yere konarken sağ ayak dizden atılır ve bu üç aşamalıdır.
c. Sol ayak ikinci kez atıldığında parmak ucu yere vurularak tekrar öne doğru atılır.
d. Sağ ayak da dizden atıldıktan sonra sol ayağın topuğunun arkasına parmak ucu konularak ayak saklanır.
4. İkinci adım; Yaylanma,
a. İkinci figürde sağ ayak önde dairesel bir hareket yaparak çevrilirken iki ayak üzerinde yaylanma hareketi yapılır.
b. Sol ayak önde dairesel bir hareket yapılarak çevrilirken iki ayak üzerinde yaylanma hareketi tekrar edilir.
c. Tekrar sağ ayak üzerinde aynı hareket tekrar edilir.
d. Sağ ayak parmak ucu vurularak tekrar öne doğru atılır.
e. Sağ ayak dizden atıldıktan sonra sol ayağın topuğunun arkasına parmak ucu konularak ayakucu sol ayağın topuğunun arkasına yaslanır.
5. Üçüncü adım; Sıçrama,
a. Sıçrama hareketi ile çift ayak basılır ve sol ayak dizden öne çekilir.
b. Sıçrama hareketi ile çift ayak basılır ve sağ ayak dizden öne doğru çekilir.
c. Sıçrama hareketi ile çift ayak basılır ve sol ayak dizden öne doğru çekilir.
d. Sol ayak yere konmadan sağ ayak parmak ucu hizasına bir kez vurularak dizden yukarı çekilir.
e. Sıçrama hareketi ile çift ayak yere basılır sağ ayak sol ayak topuğunun arkasına parmak ucu dik olacak konumda konur.
ÜÇ AYAK
1. Müzik
2. Ritim (2/4)
3. Birinci adım;
a. Sağ ayakla yürüyüş ritminde başlanır.
b. Sağ ayağı yere basarken sol ayak dizden yukarı çekildikten sonra aşağı doğru atılır.
c. Bu hareket üç kez tekrar edildikten sonra sol ayak yukarıdayken parmak ucuyla sağ ayağın yanına bir kez vurulur ve atılarak yerine koyarken sağ ayak dizden çekilip yere atılır.
d. Atılan sağ ayak sol ayağın topuğuna konur. Kollar yukarı kalkık ve eller göğüs hizasında tutulur.
4. İkinci adım;
a. İkinci figürde birincinin ayak ritminde fakat ayaklar önde dairesel hareketler çizer.
b. Diğer ayak atmaları birinci figür gibidir
CİMDALLI
1.Müzik
Cimdallı çarşısında
Alim amman aman aman
Gülüm amman aman aman
Mum yanar karşısında
Adam kemlik mi umar
Alim amman aman aman
Gülüm amman aman aman
Kapı komşusuna
Bağlantı
Hop sindelli sindelli
Bir kız verin Dündallı
Kürkçü’den bakıyorlar
Onun altında bir köy var
Çık daldan kiraz devşir
Alim amman aman aman
Gülüm amman aman aman
Altında kahve pişir
Her kahveyi içtikçe
Alim amman aman aman
Gülüm amman aman
Beni aklına düşür
Bağlantı
Kaynak: Halil Atılgan
Kaynak Kişi: Nurettin Bayhan
Derleyen: Nurettin Çamlıdağ
2.Ritim (2/4)
3. Birinci adım;
a. Sol ayağın üzerinde bir kez sekerek sağ ve sol ayağı yere basar.
b. Yukarı sıçrayarak çift ayak yere vurulduktan sonra, önce sol ayak dizden aşağıya savrulur.
c. Tekrar çift ayak yere vurularak sıçranır ve bu kez sağ ayak dizden aşağıya doğru savrularak oyun tamamlanır.
ÇEKİN HALAY DİZİLSİN
1. Müzik
Çekin halay düzülsün ellerin yâri
Sürmeli gözler süzülsün ömrümün vari
Halaya girmeyenin ellerin yâri
Eli kolu çözülsün ömrümün vari
Çıktım kerpiç duvara ellerin yâri
El ettim eski yâre ömrümün vari
Eski yar şöyle dursun ellerin yâri
Can kurban yeni yâre ömrümün vari
Güvercin vurdum kalkmaz ellerin yâri
Kanı göl olmuş akmaz ömrümün vari
Eskiden sevdiğim yar ellerin yâri
Dönüp yüzüme bakmaz ömrünün yâri
Kaynak: Halil Atılgan
Kaynak Kişi: Emin Aslan
Derleyen: Sabahat Aslan
2. Ritim (2/4)
3. Birinci adım;
a. Yerimizde koşu ritminde önce sağ ayak sonra sol ayak yere basılır.
b. Sıçrayarak çift ayak yere basılarak sağ ayakta bir sekme yapılırken sol diz öne yukarı doğru çekilir.
c. Koşu ritminde sol ayak daha sonra sağ ayak yere basılır.
d. Sıçrayarak çift ayak yere basılarak sol ayakta bir sekme yapılırken sağ diz öne yukarı doğru çekilir.
4. İkinci adım;
a. Yerimizde sağ ayakla başlayarak sağ, sol ve sağ ayakuçlarında yaylanma hareketi yapılırken iki kere sol ayak dizi hafif öne çıkarılır.
b. Yerimizde sol ayakla başlayarak sol, sağ ve sol ayakuçlarında iki kere yaylanma hareketi yapılırken sağ ayak dizi öne çekilir.
c. Sağ ayakla başlayarak sağ, sol ve sağ ayakuçlarında iki kere yaylanma hareketi yapılırken sol ayak dizi öne çıkarılır.
d. Sol ayak sağ ayakucu hizasına vurularak öne doğru kaldırılır.
e. Aynı hareket sol ayakla başlayıp sağ ayakucu yere vurulup öne çekilerek bitirilir.
Ak Sinne'ye Vardım Koyun Yaymaya
Ak Sinne'ye Vardım (Annem Annem)
Koyun Yaymaya (Ey Ey)
Koyun Değil Merem (Annem Annem)
Yârı Görmeye (Aslanım)
Bilmem Hayal Mıdır (Annem Annem)
Bilmem Düş Müdür (Ey Ey)
Mektubun Gelmiyor (Annem Annem)
Yollar Kış Mıdır (Aslanım)
Yine Şelillendi (Annem Annem)
Niğde Bağları (Ey Ey)
Bize Mesken Oldu (Annem Annem)
Gurbet Elleri (Aslanım)
Bastım asmanın dalına
Bastım (çıktım) asmanın dalına
Dal kırılıverdi abaruh
Girdim yarin bahçesine
Yar sarılıverdi abaruh
Ağzı burnu ufacık ufacık
Kaşı gözü karacık karacık
Ben atımı nalladırım
Okkada nalınan abaruh
Ben o kızı oynadırım
Dökme de zilinen abaruh
Ağzı burnu ufacık ufacık
Kaşı gözü karacık karacık
Bağa Girdim Üzüme
Bağa girdim üzüme (oğlan oğlan oğlana)
Çubuk değdi gözüme
Yandım şeker oğlana
Malım mülküm oğlana
Samur kürküm oğlana
Sandık sepet oğlana
Altın elmas oğlana
Ben yarimi tanırım (oğlan oğlan oğlana)
Çok sadıktır sözüne
Yandım şeker oğlana
Malım mülküm oğlana
Samur kürküm oğlana
Sandık sepet oğlana
Altın elmas oğlana
Bağa girdim budanmış (oğlan oğlan oğlana)
Güle bülbül dadanmış
Yandım şeker oğlana
Malım mülküm oğlana
Samur kürküm oğlana
Sandık sepet oğlana
Altın elmas oğlana
Yarı benim sanırdım (oğlan oğlan oğlana)
Ona eller dadanmış
Yandım şeker oğlana
Malım mülküm oğlana
Samur kürküm oğlana
Sandık sepet oğlana
Altın elmas oğlana
Bağa girdim üzüm yok (oğlan oğlan oğlana)
El yarinde gözüm yok
Yandım şeker oğlana
Malım mülküm oğlana
Samur kürküm oğlana
Sandık sepet oğlana
Altın elmas oğlana
Bana yarim darılmış (oğlan oğlan oğlana)
Barışmaya yüzüm yok
Yandım şeker oğlana
Malım mülküm oğlana
Samur kürküm oğlana
Sandık sepet oğlana
Altın elmas oğlana
Kaynak: Nurettin Bayhan
Derleyen: Ali Can
Notaya Alan: Ali Can
THM Repertuar Sıra No: 1367
İnceleme Tarihi: 25 Mayıs 1977
Cimdallı Çarşısında
Cimdallı Çarşısında (Ali'm Amman Aman Gülüm Amman Aman)
Mum Yanar Karşısında
Adam Kemlik Mı Umar (Ali'm Amman Aman Güiüm Amman Aman)
Kapı Bir Komşusuna
Hop Sındellı Sındellı
Bir Kız Verin Dundallı
Kürkçüden Bakıyorlar
Onun Al Tında Bir Köy Var
Çık Daldan Kiraz Devşir (Ali'm Amman Aman Gülüm Amman Aman)
Al Tında Kahve Pişir
Her Kahveyi İçtikçe (Ali'm Amman Aman Gülüm Amman Aman)
Beni Aklına Düşür
Hop Sındellı Sındellı
Bir Kız Verin Dundallı
Kürkçüden Bakıyorlar
Onun Al Tında Bir Köy Var
Ekin Ektim Çöllere-2
Ekin Ektim Çöllere
Yoldurmadım Ellere
On Beşinde Yar Sevdim
Ondan Düştüm Dillere
Damdan Dama Sekmeli
Karabiber Ekmeli
Bacın İnek Sağarken
Çekip Çekip Öpmeli
Ekin Ektim Gül Bitti
Dalında Bülbül Öttü
Ötme Garip Bülbülüm
Yarim Elimden Gitti
Damdan Dama Aşalım
Çifte Camış Koşalım
Yarim Askere Gitti
Kiminle Konuşalım
Dağda Davar Güderim
Eve Haber Ederim
Emmim Kızı Vermezse
Başım Alır Giderim
Ekin Ektim Bir Kucak
Derdin Beni Alacak
İkimizin Sevdası
Kıyamete Kalacak
Gine yeşillendi niğde bağları
(hey hey) Gine yeşillendi (anam anam) Niğde bağları (aslanım Niğde bağları)
(hey hey) Bize mesken oldu (anam anam) gurbet elleri (aslanım gurbet elleri)
(hey hey) Bilmem hayal midir (anam anam) bilmem düş müdür (aslanım bilmem düş müdür)
(hey hey) Mektubun gelmiyor (anam anam) yollar gış mıdır (aslanım yollar gış mıdır)
Kaynak: Nimet Balkan
Derleyen: Nida Tüfekçi
Notaya Alan: Nida Tüfekçi
THM Repertuar Sıra No: 1584
İnceleme Tarihi: 25 Mayıs 1977
Minarenin alemi
Minarenin alemi
Kara kaşın kalemi
Kalem alıp kaşlarını yazdırayım amman
Gerdanına liraları dizdireyim amman
Seni alıp diyar diyar gezdireyim amman
Minare ince ince
Ölürüm görmeyince
Kalem alıp kaşlarını yazdırayım amman
Gerdanına liraları dizdireyim amman
Seni alıp diyar diyar gezdireyim amman
Sarı kızın saçları
Sarı kızın saçları (aman ah amman aman)
Oynar omuz başları (sana yandım sarı kız)
Sarı kızı alırım (aman ah amman aman)
Vermiyor kardaşları (sana yandım sarı kız)
Sarı saçın yaş durur (aman ah amman aman)
Yene ser dolaştırır (sana yandım sarı kız)
Benim şu haberimi (aman ah amman aman)
Yare kim ulaştırır (sana yandım sarı kız)
Sazalca'dan Çıktım Ben De Gelirim
Sazalca'dan Çıktım Ben De Gelirim
Mapus Olacağım Ben De Bilirim
İflah Olmaz Ben Bu Dertten Ölürüm
Ellerinine De Kınalar Yakayım
Sen Sallan Ben Boyuna Bakayım
Ak Gerdana Liraları Takayım
Halime Kız Çay Aşağı Geliyor
Kaşıynan Gözleri Gel Gel Ediyor
Hovardalar Ardısıra Geliyor
Uğramaz Yanıma Da Tövbeler Olsun
Olsun Da Badeler Olsun
Annen De Kaynanam Olsun
Halime'nin Çayda Buldum İzini
Duman Sandım Şalvarının Tozunu
Açtım Yaşmağını Öptüm Yüzünü
Uzat Ellerini Kınalar Yakayım
Sen Sallan Ben Boyuna Bakayım
Ak Gerdana Liraları Takayım
Suzan Suzi türküsünün hikayesi
Derman arardım derdime derdim bana derman imiş.
Burhan arardım aslıma aslım bana bürhan imiş.
Sağu solu gözler idim dost yüzünü görsem deyü.
Ben taşrada arar idim ol can içinde can imiş.
Öyle sanurdum ayrıyım dost gayridir ben gayriyim
Benden görüp işiteni bildim ki ol canan imiş.
Savmu-u salat u hacc ile sanma biter zahid işin
İnsan-ı kamil olmağa lazım olan irfan imiş.
Kanden gelir yolun senin ya kande varır menzilin
Nerden gelip gittiğini anlamayan hayvan imiş.
Mürşid gerektir bildire Hakk'a sana hakk-al-yakın
Mürşidi olmayanların bildikleri güman imiş
Anla hemen bir sözdürür yokuş değildir düzdürür.
Alem kamu bir yüzdürür görem anı hayran imiş.
İşit Niyazi'nin sözün bir nesne örtmez Hak yüzün.
Hak'dan ıyan bir nesne yok gözsüzlere pünhan imiş.
Yabandan Gel (Kostak Yörü)
Yabandan gel usul da boylu yarim yabandan (aslanım hey hey)
Amman yörü yörü
Çapraz yörü yörü
Kostak yörü yörü
Yörü yörü yörü
Aldım haberini de garip çobandan (imanım hey hey)
Amman yörü yörü
Çapraz yörü yörü
Kostak yörü yörü
Yörü yörü yörü
Yaban ellerinden de özendim geldim (aslanım hey hey)
Amman yörü yörü
Çapraz yörü yörü
Kostak yörü yörü
Yörü yörü yörü
Gördüm cemalini de efendim geldim (imanım hey hey)
Amman yörü yörü
Çapraz yörü yörü
Kostak yörü yörü
Yörü yörü yörü
Yaban illerinde de yatmış uyumuş (aslanım hey hey)
Amman yörü yörü
Çapraz yörü yörü
Kostak yörü yörü
Yörü yörü yörü
Elâ gözlerini de uyku bürümüş (imanım hey hey)
Şirin yörü yörü
Tek tek yörü yörü
Bebek yörü yörü
Kostak yörü yörü
Usul yörü yörü
Güzel yörü yörü
Yörü yörü yörü
Kaynak: Rifat Çavuş
Derleyen: Muzaffer Sarısözen
Notaya Alan: Muzaffer Sarısözen
THM Repertuar Sıra No: 540
İnceleme Tarihi: 22 Kasım 1973
Çekin Halay Düzülsün
Çekin Halay Düzülsün Ellerin Yari,
Sürmeli Gözler Süzülsün Ömrümün Varı,
Halaya Girmeyenin Ellerin Yari,
Vurun Boynu Üzülsün Ömrümün Varı.
Bindim Kerpiç Duvara Ellerin Yari,
El Ettim Eski Yare Ömrümün Varı.
Eski Yar Söyle Dursun Ellerin Yari,
Can Kurban Yeni Yare Ömrümün Varı.
Güvercin Vurdum Kalkmaz Ellerin Yari,
Kanı Göl Olmuş Akmaz Ömrümün Varı.
Eskiden Sevdiğim Yar Ellerin Yari,
Dönüp Yüzüme Bakmaz Ömrümün Varı.