Türküleri- Halk Oyunları
Halk Oyunları ve Giysileri
Yöre, halk oyunları yönünden çok zengin ve değişik özelliklere sahiptir. Yörenin coğrafyası Anadolu'nun iç kesimlerini Akdeniz'e bağlaması, halk oyunlarına da yansıyarak bir geçiş yöresi özelliği taşımaktadır.
Yöre, halk oyunları yönünden iki belirgin özellik göstermektedir. Birinci tür oyunlar ağır ve hızlı olmak üzere zeybek oyunları, ikinci tür oyunlar da Teke oyunlarıdır.
İlde oynanan oyunlar genelde tek kadın ve erkek oyunları dizisinde oynanır. Ancak zaman zaman halkalı dizili oyunlara da sık rastlanır. Örneğin serenler zeybeği, bu tür oyunlardandır. Bunun yanı sıra Teke oyunlarının karşılamalı ve alacalı dizide oynandığı da görülmüştür.
1. Zeybek Oyunları:
Zeybek türü oyunlar, daha çok dokuz olarak tartımlıdır.
Oyunlar kol, bacak ve gövde hareketlerine göre düzenlenmiştir. Oyunlarda haykırışlar, birdenbire sıçramalar, yere el atma ve diz vurmalar görülür. Yörede ağır zeybek olduğu gibi hızlı zeybeklerde görülür. Genellikle erkek oyunu olarak bilinen zeybekler, yörede kadınlar tarafından da oynanır. Şarkîkaraağaç ve Yalvaç yörelerinde parmak şaklatarak, damak çatlatarak oynanan ağır ve hızlı zeybekler vardır. Zeybek oyunları genelde yürümeyle başlar. Burada tartım bedene alınır. İkinci yürümeden sonra diğer hareketlere geçilir. Saldırma, atak hareketleri, diz üzerine düşme, diz üzerinde yürüme takip eder, oyun sona erer. Yörede oynanan ağır ve hafif zeybek türü oyunlar şunlardır.
Ağır Zeybek, Al Yazma, Ardıçtandır Kuyuların Kovası, Asi Zeybek, Ay Doğar Ayan Meyan, Badılcanı Doğradım, Çayıra Serdim Postu, Evlerinin Önü Mersin, Gelin Kaynana Kavgası, Haymanalı, Jandarma, Kabir Arası (Kazım Ya Da Kara Kara Zeybek), Merdiven Altında, Osman Zeybeği, Pembe Girebimin Oyası, Sarı Zeybek, Serenler, Tavuk Gıdaklaması...
Yörede oynanan en tanınmış oyunlar şunlardır: Serenler Zeybeği, Al Yazma, Hatcem, Osman Zeybeği.
2. Teke Oyunları
Teke, Türkmenlerin oynadığı oyunlardır. Yörede Teke oyunları Sütçüler tarafında yaygın bir durumdadır. Bu oyunlardaki figürler ile "Teke" adı verilen erkek keçiler arasında bir bağlantı görülür. Keçinin hareketlerini yansıtan oyun figürleri; sekme arkaya dönerek kaçma, ani sıçrayışlar, tekenin kızdığı zamanlar kıç atışı şeklindedir.
Teke Oyunları, önce gurbet havası denilen uzun hava ile başlamakta, daha sonra yüksek bir hızla oyuna girilmektedir. Eskiden oynanan teke oyunlarının başlangıcında Yörüklerin parmaklarını gırtlaklarının üzerine bastırarak, bastırma güç ve yerlerini değiştirerek çıkarttıkları sesin oluşturduğu boğaz havalarına da rastlanılırdı.
Yörede oynanan halk oyunlarının tespit edilenlerinin isimleri şöyledir.
A Yarim Oynasın Da Oynasın, Ağır Zeybek, Ali Kavak Kesiyor, Al Yazma Zeybeği, Ardıçtandır Kuyuların Kovası, Avşar Zeybeği, Aykırı Oyun, Bahçelerde Mor Beni, Boğaz (Hada), Cezayir, Çamdan Aldım Sakızı, Doğru Oyun, Düz Zeybek, Eğri Oyun, Emmiler, Et Aldım Elim Yağlı, Ferayi Zeybeği, Gabardıç, Gakgili, Gıcır Gıcır, Hatçem, Haymanalı, Jandarma, Kabak, Karamanlı, Kesinti Zeybeği, Kezban Yenge, Koca Ceviz, Korunun Düzü, Köroğlu, Limonun Sulandı, Osman Zeybeği, Sallama, Sarı Zeybek, Sepetçioğlu, Serenler, Siyah Makarada İpliğim, Tavuk Gıdaklaması, Yayla Oyunları, Yürüme, Zambak Oyunu.
ISPARTA HALK OYUNLARI GİYİMLERİ
A) Kadın Giysileri: Genellikle köylerde basmadan ya da ipekten yapılmış bir şalvar, üç etek, mintan ve kutmiden oluşan bir kıyafet giyilir. Başta fes tepelikli olarak kullanılır. Fes üzerine yörelere göre değişiklik gösteren beyaz, oyalı, kulak kenarından tutturulmuş sarı iri pullu yazmalar bağlanır. Fesin uç kısmında bazı yörelerde "alınlık" denilen bir sıra altın bazı yörelerde de "vurgun" denilen gümüş gerdanlık biçimindeki takılar takılır. Alınlık ya da vurgunun olmadığı hallerde, fes üzerine altın veya gümüş paralar takılır. Üste ipek çitariden yapılmış, üzeri sim sırma işlemeli, yandan yırtmaçlı üç etek giyilir. Üç eteğin içinde genellikle al kumaştan yapılmış, boyuna kadar kapalı mintan şeklinde "sıkma" denilen bir gömlek giyilir. Üç etek üzerine kollu, bol ve üzeri kumaşla sıkılan, kutmi denilen kumaştan yapılmış, üzeri sırmalı bele kadar inmeyen kebe (kısa yelek) giyilir. Üç etek altında bol, ayak bileklerini açık bırakan genellikle al rengin hakim olduğu uçkurlu şalvar giyilir. Bele bazen tek taraflı üçgen sallama yapılarak şal kuşak bağlanır. Bazen de gümüş kemer takılır. Ayakta, işlemeli yün çorap ve dolamalı çarık bulunur. Zaman zaman da çarığın yerini mes alır. Boyunlarda altın, kollarda bilezikler görülür. Üç eteğin önünde bir içlik bulunur.
B) Erkek Giysileri: Başta kırmızı, bazı yörelerde ise beyaz renkli bir fes ya da takke bulunur. Fesin üzerinde siyah rengin hakim olduğu "buldun" denilen bir poşu bağlanır. Üstlerine kollu, kol ağızları, sırtı ve ön yüzü bol işlemeli cepken giyilir. Cepkenler genellikle siyah ve koyu mavi renktedir. "Menevrek" denilen kara koyun yününden yapılmış uçkurlu bir şalvar giyilir. İçte "alaca"dan yapılmış önden ya da yandan düğmeli, yakasız mintan vardır. Bu mintan şalvarın ve kuşağın içine alınır. Yün ya da pamuk kumaştan dokunmuş üzerinde koyu renkli yollar bulunan beyaz benekli kırmızı rengin hakim olduğu bir kuşak sıkıca bele sarılır. İçte uzun paçalı don, yün içlik vardır. Ayağa yün çorap giyilir. Zaman zaman çorabın rengi mor da olabilir. Ayağa deriden dolamalı bir çarık giyilir.
Daşlı tarla ayrıklı
Daşlı tarla ayrıklı
Ağam goca bıyıklı
Çok varmayın üstüne
Daha yeni yavuklu
Garip dağın odunu
Yakan bilir dadını
Gız doğuran analar
Gülsün goysun adını
Isparta/Barla Türküleri
Şu aydın'ın uşağı
Şu aydın'ın (aman) uşağı
Gevşek bağlar (aman) guşağı
Şaka maka (aman) bilmezler
Çatladırlar (aman) bıçağı
İğnem düşdü (aman) yerlere
Garışdı (aman) gazellere
Tabiatim (aman) gurusun
Bakarım (aman) güzellere
Isparta/Barla Türküleri
Leylek Gider Yuvasına
Leylek Gider Yuvasına
İner Gider Ovasına
Haber Edin Dayısına
Gız Dayısız Gelin Mi Olur
Gız Emmisiz Düğün Mü Olur
Atladı Geçti Eşiği
Sofrada Galdı Gaşığı
Büyük Evin Yakışığı
Gız Dayısız Gelin Mi Olur
Gız Emmisiz Düğün Mü Olur
Biner Atın Eyisine
Haber Edin Ninesine
Gönül Verdi Güveysine
Gız Dayısız Gelin Mi Olur
Gız Emmisiz Düğün Mü Olur
Isparta/Eğirdir Türküleri
Şu dağlar olmasaydı
Şu dağlar olmasaydı
Lalesi solmasaydı
Ölüm allah'ın emri
Ayrılık olmasaydı
Al yazmam dalda kaldı
Gözlerim yolda kaldı
Yıkılası meyhane
Serhoşum nerde kaldı
Al yazmanın oyası
Yüzüne vurdu
Boyası alcam dedi
Almadı allah'ından bulası
Isparta/Gönen Türküleri
Ali Gavak Kesiyor
Ali Gavak Kesiyor (Hey Mavi Donlu)
Efil Efil Esiyor (Sil Gözü Ganlı)
Ben Ali'ye Ne Dedim (Hey Mavi Donlu)
Durup Durup Küsüyor (Sil Gözü Ganlı)
Cici Potinim Cici (Hey Mavi Donlu)
Gezdiğim Çimen İçi (Sil Gözü Ganlı)
Bizim Aldığımız Gız (Hey Mavi Donlu)
Gavrulmuş Badem İçi (Sil Gözü Ganlı)
Davlumbazım Dat Gibi (Hey Mavi Donlu)
Komşularım Yat Gibi (Sil Gözü Ganlı)
Bizi Yeren Komşular (Hey Mavi Donlu)
Dondu Kaldı Mat Gibi (Sil Gözü Ganlı)
Isparta/Senirkent Türküleri
İki Bülbül Konmuş Dağlar Başına
İki Bülbül Konmuş Dağlar Başına
Sal Allah'ım Sal Sılama Varayım
Şahın Yuva Yapar Kendi Başına
Sal Allah'ım Sal Sılama Varayım
Bizim Evlerimiz Dağdan Ötedir
Gavim Gardaş Bize Ana Atadır
Yad Ellerde Ölmek Kula Cefadır
Sal Allah'ım Sal Sılama Varayım
Pir Sultan Abdalım Baki Değildir
Tuz Ekmek Her Aşık Hakkı Değildir
Bu Dünyada Kimse Baki Değildir
Sal Allah'ım Sal Sılama Varayım
Isparta/Senirkent Türküleri
Ben havada uçarıdım
Ben havada uçarıdım
Alaylan tuttun beni (naman)
Ben bahamı biliridim
Bir pula sattın beni (naman)
Yeşil yaprak arasında
Kırmızı gül goncası (naman)
Nerelere katip olmuş
Gönlümün eğlencesi (naman)
Girdim yarin bahçesine
Güller açmış gül güle (naman)
Benden selâm söyleyin (a yârim)
Dalındaki bülbüle (naman)
Isparta/Yalvaç Türküleri
Harmana Kuyu Kazdım
Harmana Kuyu Kazdım
Yar Okudu Ben Yazdım
Şu Kızların Elinden
Bayıldım Öle Yazdım
Gombilli Hanım Kızlar Gombilli
Başında Yazması Kandilli
Nerden Buldun A Güzel Bu Dili
Harman Yeri Yazıldı
Kaynanam Bana Darıldı
Ne Darıldın Kaynana
Kızın Bana Sarıldı
Gombilli Hanım Kızlar Gombilli
Başında Yazması Kandilli
Nerden Buldun A Güzel Bu Dili
Harman Yeri Yaş Yeri
Yavaş Yürü Hoş Yürü
Şimdi Buradan Geçti
Güzellerden Bir Sürü
Gombilli Hanım Kızlar Gombilli
Başında Yazması Kandilli
Nerden Buldun A Güzel Bu Dili
Isparta/Yalvaç Türküleri
Kuyunun Sereni
Kuyunun Sereni Çamdır Dayanmaz (İmanım)
Gelinin Tazesi Uykulardan Uyanmaz
Böyle Oluşuna Canlar Dayanmaz (İmanım)
Yandım Allah Yandım
Pencereden El Ediyor
Kaşın Da Şöyle Dursun
Gözün Beni Del Ediyoru
Hamamın Gubbesi Kirişten M'olur (İmanım)
Yiğidin Güzeli Tıraştan M'olur
Gelinin Selbesi Yürüşten M'olur (İmanım)
Yandım Allah Yandım
Pencereden El Ediyor
Kaşın Da Şöyle Dursun
Gözün Beni Del Ediyoru
Hamama Giderken Yol Bulamadım. (İmanım)
Çevreme Koyacak Nar Bulamadım.
Kendime Münasip Yar Bulamadım. (İmanım)
Yandım Allah Yandım
Pencereden El Ediyor
Kaşın Da Şöyle Dursun
Gözün Beni Del Ediyoru
Isparta/Yalvaç Türküleri
Ardıçtandır Guyuların Govası
Ardıçtandır Guyuların Govası.
Suya Goyvermeyor Da Gızın Gavur Anası.
Ne Ettim De Aldandım Aman Allah'ından Bulası
Dolandım Dağları Kar Bulamadım.
Halime Münasip Yar Bulamadım.
Uzun Olur Guyuların Zenciri,
Gıymatl'olur Aşalının Aman Da İnciri.
Salıverin Amanın Aman Oğlanların Gencini
Dolandım Dağları Kar Parça Parça,
Aşalım Geliyor El Çırpa Çırpa.
Ay doğar aşmak İster
Ay doğar aşmak ister
(Aman) al yanak yaşmak ister (oy)
Şu benim deli gönlüm
(Aman) yare kavuşmak ister (oy)
Ay doğar ayan beyan
(Aman) yollara düştüm yayan (oy)
Yar kapıdan bakınca
(Aman) dayan yüreğim dayan (oy)
Ayletmen gelini yazık
Ayletmen gelini yazık,
Kolunda altun bilezik,
Kolunda gümüş bilezik, (ney ney ne yaman)
Silip süpürdüğün evler,
Gülüp oynadığın yerler,
Annen sana da her gün ayler, (ney ney ne yaman)
Tepsiye koyarlar kuzu,
Üstüne örterler bezi,
Anasının bir tek kızı, (ney ney ne yaman)
Ayva dibi serin olur yatmaya
Ayva dibi serin olur yatmaya
Kızlar gelir saklı gizli bakmaya
Altun ister ak gerdana takmaya
Altun ister ak gerdana takmaya (yandım sürmelim gel gel)
Ayva dibi lâlemidir gülmüdür
Başındaki sırmamıdır telmidir
Ne bakarsın karşındaki elmidir
Ne bakarsın karşındaki elmidir(yandım sürmelim gel gel)
Evlerinin önü mersin
Evlerinin Önü Mersin,
Ah Sular İçmem Gadınım Tersin Tersin,
Mevlam Seni Bana Versin.
Al Hançeri Kadınım Vur Ben Öleyim,
Ah Kapınızda Bi Danem, Kul Ben Olayım.
Evlerinin Önü Susam,
Ah Su Bulsam Da Gadınım Çevremi Yusam.
Açsam Yüzünü Baksam Dursam.
Al Hançeri Kadınım Vur Ben Öleyim,
Ah Kapınızda Bi Danem, Kul Ben Olayım.
Çayır çimen geze geze
Çayır çimen geze geze (of of)
Oldum ben bir geveze
Kızına meyil verdim
Darılma hanım teyze (of ninem of)
Pencereden kuş uçtu (of of)
Yandı yürek tutuştu
Yanma yüreğim yanma
Ayrılık bize düştü (of ninem of)
Simitimin tablası (of of)
Geldi düğün haftası
Gelin olacam diye
Nedir bunun tafrası (of ninem of)
Çayıra Serdim Postu
Çayıra Serdim Postu (İmanım)
Şu Gelen Kimin Dostu (İmanım)
Gören Maşallah Desin (İmanım)
Kimin Var Böyle Dostu (İmanım)
Kaşlarına, Gözlerine De
Yarin Şirin Sözlerine De
Çoluğuna, Çocuğuna Maşallah
Çayıra Serdim Minder (İmanım)
Yönünü Bana Dönder (İmanım)
Yönünü Döndermezsen (İmanım)
Ayda Bir Mektup Gönder (İmanım)
Kaşlarına, Gözlerine De
Yarin Şirin Sözlerine De
Çoluğuna, Çocuğuna Maşallah
Çayıra Serdim Kilim (İmanım)
Gel Otur, Benim Gülüm (İmanım)
Ne Dedim De Küstürdüm (İmanım)
Lal Olsun Benim Dilim (İmanım)
Kaşlarına, Gözlerine De
Yarin Şirin Sözlerine De
Çoluğuna, Çocuğuna Maşallah
Şu gelen atlı mıdır
Şu gelen atlı mıdır
Sorun bağdatlı mıdır
Her gelen yari sorar (aman aman)
Yar bu kadar tatlı mıdır
Şu gelen kimin kızı
Yanakları kırmızı
Gerdanında beni var (aman aman)
Sandım seher yıldızı