.jpg)
Cenaze defnedilip gelindiğinde, artık hayatta olmayan insan için mevlit okutulur. Yedisinde de hayırı yapılır. Hayır, genelde lokma ile olur. Elli ikisinde tekrar hayırı yapılır, mevlit okutulur. Bu kez hayır, katmer ya da gene lokmadır. Eskiden, tanınmış aileler, küçük lokma yaptırırlarmış. Katmer yaptıranlar, içerisine nişasta helvası da koyarlarmış. Günümüzde de bu gelenekler sürer, lokma, katmer yapılıp dağıtılır. Asıl önemli olan gelenek ölü yemek götürülmesidir. Hem yemek götürülmesi hem de başsağlığı elli iki gün sürer.
Ölen insan kaybolup gitmez Muğla'da, yer değiştirir. Bayramlarda, kandil günlerinde Muğla mezarlıkları dolar taşar. Ziyarete gidenler tanıdık herkesin mezarını ziyaret edip, dualar okurlar. Mezarların üzerine “mersin” diye bilinen ağacın dallarını atarlar. Dönerken de içlerinde korku değil hüzünle; “Eeee geleceğimiz yer burası değil mi?” diyerek iç çekerler. Ve her zaman onun anılarıyla dolu sohbetler ederler; rahmetli anneannem, rahmetli babaannem, rahmetli büyük ninem diye başlayan sohbetler...
Biraz kasvetli bir konuydu anlattığım. Muğla geleneklerinde kasvetten uzak olanlar da var tabii. “Çocuk Yaşı” geleneği bunlardan biri. Yeni doğan çocuğu görmek ve aile fertlerini kutlamak için gidilen ziyarete “çocuk yaşı” denilir. Çocuğa özgü hediyeler alınarak gidilir bu ziyarete. Hediyenin çeşidi önemli değildir. Muğla'da önemli olan ‘'aramak” tır. Eskilerde sütlaç, süt, muhallebi gibi yiyecekler götürülürmüş çocuk yaşına.
Yeni doğan çocuk önceleri kırk gün dışarıya çıkarılmazdı. Kırk gün sonra da ''çocuk yaşına'' gelmiş konu komşuya ''çocuk gezmesi'' yapılırdı. “Çocuk gezmesi” de ilginç bir gelenek. Gezme sonunda çocuğun koynuna, yumurta, şeker, çorap, mendil gibi hediyeler konulur. Bu da “evimiz farelenmesin" adı altında yapılır. Böyle bir neden tabii ki bir yakıştırma. Burada amaç gene paylaşım.
Yeni ev yaptıran kişilere yapılan ziyarete de “ev kurdu” denilir. Yeni eve hediyeyle gidilir. O evin bir eksiği ya da insanların uygun gördükleri bir eşya olur bu hediye. Yeni evde bir de yasin okuma geleneği vardır ki, bu da evin “bereketi bol olsun” diye yapılır.
Sünnet geleneği, bir mürüvvet geleneğidir. Çocuğun ve ailenin ilk mürüvvetidir sünnet. Sünnet kimi zaman düğünle, kimi zaman da mevlitle yapılır. Sünnet düğününün ailenin maddi durumu ile de ilgisi var tabii. Yemekli yapılan sünnet düğünlerinde bir gün önceden yemek kazanları vurulur. Keşkek, kızartma, etli nohut, pilav, tavuk, mevsimine göre taze ya da kuru fasulye gibi yemekler pişirilerek konuklara sunulur.
Sünnet düğünü evde davul zuma ile başlar. “Sünnet çocuğu”na evin önünde zeybek oynattırılır. Sonra da şehir içinde arabalarla gezdirilir. Önceleri arabalarla gezilmezmiş. Bu günkü gibi konvoyların başında kameralar olmazmış. At'la gezdirilirmiş çocuklar. Şimdilerde aynı günün akşamı bir de “balo” denilen eğlenti yapılıyor. Burada önemli olan şey, bir gün önceden çocuğun eline kına yakılması. Kına, çocuğun baş parmağı ile işaret parmağını içine alıyor. Yani açıldığında silah görünümü veriyor. Sanırım askere gideceğinden.
Askere gönderme geleneği de var ama, önceleri bu kadar şaşaalı olmuyormuş. Askere giden gence harçlık vennek ve döndüğünde de “silahın mübarek olsun” demek gelenektendir.Askerlik bitip de, bavulunu eline alıp, memleket toprağına bastımı delikanlı, evlenmeye sıra gelmiştir artık. Kim bilir kaç kez,! tekrarladığı, “mektubunda diyorsun ki gel gayri,, sütler kaymak tutar tutmaz ordayım” türküsünü dondurur dudaklarında. Askerlik bitmiş, bir yuva kurmanın yürek kıpırtısı başlamıştır delikanlıda.
Düğün geleneği, günümüze taşıdığımız! geleneklerin başında gelir. Özünde değişmeyen bu gelenek, günümüz koşullarında yinelenmiştir. Eskiden olduğu gibi üç gün siiren, düğünler artık yapılmasa da Muğlalı,, düğünlerine gerekli özeni göstermeyi sürdürmektedir.
Önceleri kızlarla erkeklerin birbirlerini görmeleri olanak dışıydı. Bu nedenle evlenme' yaşına gelmiş oğlanın ailesi, özellikle kadın olanlar, kız arayışına girerlerdi. İyi aileden, kendi güzel, huyu güzel bir kız bulunur, aracılar gönderilirdi. İstenme gününe gelindiğinde,, oğlanın ailesinin büyükleri kız evine gider,, “Allah'ın emri, peygamberin kavliyle hayırlı bir' iş için geldiklerini” belirterek, baş köşeye otururlardı. Kız evinin yanıtı genelde aynı olurdu, “bir düşünelim, danışalım.” Kızın ailesinin büyükleri aralarında karar verirler.eğer kızlarını vermeye gönüllü iseler, oğlan evine tekrar gelmek düşerdi. Bu arada kızla oğlan birbirlerini hiç görmezlerdi. Aileler biraz aydınsa eğer, kızla oğlanı birbirlerine göstermek için bahaneler yaratılırdı. Bu işi ailelerin, kadınları üstlenirdi. Düğün, bayram gibi olaylar,1 değerlendirilir, evlenecek olan gençler) birbirlerine gösterilirdi, o da karşıdan karşıya...
Nişan, evlilik öncesi bellilikti önceden de. Kız evinde yapılırdı. Önce kızın nişanı takılırdı. Oğlan evinden gelen bir grup akraba ve eş - dostun katılımıyla olurdu. Nişana oğlan, gelmezdi. O gün oğlan evi kızın yüzüğünün yanı; sıra kumaş, terlik, çamaşır, makyaj malzemesi gibi hediyelerde getirirdi. Hediyeler bavula konulurdu. Bavulun içi, kıza getirilen eşyaların konulduğu süslü bohçalar ya da şaselerle pek, süslü olurdu. Yüzüğün yanı sıra, inci kolye, küpe, yaka iğnesi, bilezik gibi takılar nişanda takılırdı. Küçük bir eğlenti sonunda konuklar, dağılırlar, bu kez telaş kız evine düşerdi. Kız evinin akrabaları, birkaç eş-dost oğlan evine gidilirdi. Oğlana alınan hediyelerin yanında börek, baklava tepsileri de giderdi. Tepsiler bakırdan olurdu. Bu tepsiler geriye dönerdi sonra. İçine çerez, çerezlerin üzerine de kız için alınmış kumaşlar konulurdu.
Kız eviyle oğlan evinin arasında gidip gelen bavullar, tepsiler, iki ailenin yakınlaşmasını sağlardı. Aileler arasında ısınmalar başlar ancak, oğlanla kız halen daha görüşmezlerdi. Görüşme gerçekleştiğinde bir kere, ilk heyecan yerini ilk özleme bırakırdı artık. Eğer iki bayram arası değilse, yakınlarında ölen,kalan yoksa, oğlanın işi, kızın çeyizi de hazırsa, uzamazdı nişan aralığı, düğünün adı konuverirdi.Belirlenen tarihten bir hafta önce de nikah yapılırdı.
Muğla düğün geleneklerinde kız evinin yükü ağırdı o zamanlar. Kız evi çeyizin tamamını yapardı. Oğlan evi takısını takar bir de evini yapardı. O nedenle söylenir, “kız alırsan Muğla'dan, ev yaparsan tuğladan” diye. Kız evinin telaşı farklıydı oğlan evininkinden. Halen daha öyledir. Çeyizler hazırlanır. Her ne kadar kız beşiğe girdiğinde, sandık evin altına girmiştir ve aynı anda içi de doldurulmuştur ama gene de yapılacak işler çoktur. Yorganlar, döşekler, yastıklar yaptırılır.Çarşı pazar işleri bitirilir. Kızın çeyizi gelin gideceği eve yığılır. Önceleri, mutlaka üç döşek olurmuş çeyizde. Her döşeğin üzerine üç yorgan konulurmuş. Onların üzerine de ikişer yastık...Çeyiz önce kız evinde sonra da oğlan evinde serilirdi, komşular görsün diye... Şimdilerde “yüklük” tabir edilen dolaplara konulan çeğiz malzemeleri önceleri maketlerin (divan) üzerlerine konulurdu.
Düğün telaşı sadece evlenecek gençlerin ailelerine yansımaz. Komşuluk hakkı burada gözle görülür bir hal alır. Düğün günü, bütün komşu evler açılır. Gelen konuklar mahallenin insanlarınca ağırlanır.Öncelcri üç gün sürerdi düğünler. Cuma akşamından başlanırdı. Bir gün öncesinde yemekçi getirilir, zerdeler yapılırdı.Cuma gecesi “kına gecesi” olurdu. Kına kız evinde yapılırdı. Gelin olacak kız, kına günü, başına eğri fesli örtü örterdi. Hatta o sene gelin olmuş genç kadınlarda eğri fes takarlardı.
Oğlan evinden kınacılar gelir, eğlenilir, kına yakma görevi, oğlan evinden bir yengeye aittir.Kma yakılırken “kına havası” söylenir, adettendir. Gelin ağlatılır. Kırmızı kına örtüsünün altında, elleri kınalı, gözleri yaşlı geline mutluluk dilenir. “A gelin, a kardeş kınan kutlu olsun. Hem orda, hem burda dilin tatlı olsun” Cumartesi günü, öğleden sonra kız evinde düğün kurulurdu. Bu gün bile aynı geleneği sürdüren aileler vardır. Yemekler hazırdır artık. Gelen konuklara yemek çıkarılır. Keşkek düğün sofralarının baş tacıdır. Pilav, et, etli nohut, mevsimine göre taze yada kuru fasulye, kızartına, salata ve zerde yemeklerin başında gelir. Bu arada kız düğünün çalgıcıları, ince telden başlarlar çalmaya. Kız evinin çalgıları ince sazdır çünkü. Gelin o gün pembe yada mavi giysi giyerdi önceleri. Oğlan evinin telaşı, kız evininkiııden farlı değildir aslında. Orada davul-zııma çalınırdı
Pazar günü gelin alma günüdür. Davul- zurna sabahlan çalmaya başlar. Öğleden sonra, oğlan evi, gelini almaya gelir. Gelin o gün beyaz giysisini giyer. Kızın babası, eğer yoksa aile büyüklerinden biri, gelinin duvağını örter, beline kırmızı kuşak bağlar, mutluluklar diler. Kızını oğlan evinden gelenlere teslim eder. Ufak bir şehir gezisi yapan gelin alayını karşılamak için oğlan evi hazırdır. Önceleri oğlan da gelin alayına katılmaz, evinin önünde beklerdi. Evine gelen karısını çiçekle karşılardı.
Gelin, başından atılan buğday, ceviz tanelerinin altından geçerek girer yeni evine. Misafir odasına alınır. Baba evinde örtülen duvak, damat tarafından burada açılır. Şerbetler içilir. İmam nikahı kıyılır. Gelinin kucağına küçük çocuk oturtturulur. Bunun anlamı, arası çok geçmeden bebekleri olmasını dilemektir. Gelinin kucağına kız çocuğu oturtturulursa kızı, oğlan çocuk oturtturulursa oğlu olacağına inanılır. Aslı var mıdır, bilemem ama, benim kucağıma oğlan çocuğu oturtturmuşlardı. Bugün iki kızım var. Oğlan evi, gelinin gelmesiyle şenlenir. Kız evi “suyu çekilmiş değirmen gibi” kalıverir.
Muğla düğün gelenekleri değişime uğrayarak günümüze geldi. Düğünler eskisi gibi olamasa da özünde değişen bir şey yok. Bu gün eskisi gibi üç gün sürmese de, bir hafta gelinlik giyilmese de düğünler aynı.
Bütün gelenekler komşuluk, ahbaplık geleneklerinin gereğidir. Muğla insanı bu geleneklerini, genellikle kadınlar aracılığıyla sürdürür. Muğla kadını herhangi bir olay nedeniyle ziyaretine gidemediği tanıdığı için; “aranmadı” diye üzüntü duyar ve bir an önce o dostunu arar.
Gelenekleri çoğumuz biliriz ve uygularız. Bu bize özgüdür, yani Muğla'ya ya da küçük yerlere özgü. Bizim apartmanlarımızda alt katta cenaze kalkarken üst katta düğün yapılmaz. Bozulmanın o noktasına gelmedik henüz. Çünkü geleneklerimizle, kültürümüzle birlikte ilerlemeyi “ilerlemenin özü” görmüşüz. O nedenledir ki, ilanlara kulak kabartırız, doğacakları takip ederiz. Ne zaman doğacakları önemlidir bizim için. Yeni ev alanlara bir değil beş kez gideriz, neyi eksik tespit etmek için. Hayırlı olsunlar dileriz ve “Allah cennetlerde kavuştursunlar” dileriz. Bütün bunlar “elle bitene el vermektir” bir gün hepimizin bize uzanacak bir ele gereksinmesi olabilir.
Tülay Kayar
Muğla Kent Tarihi Dergisi
Bodrum el sanatları açısından çok gelişmiş bir tatil yöresi. Deri giysilerden Bodrum işi dokumalara, nazar boncuklarından gümüş takılara, iğne oyalarından dekoratif eşyalara kadar pek çok malzemeyi Bodrum çarşısından edinebilirsiniz.
Ayrıca Bodrumlu ustaların maharetli ellerinde şekillenen Bodrum işi deri sandaletler de dünyaca ünlü. Bodrum merkez ve koylarında haftanın altı günü kurulan yöresel pazarlarda Ege'ye özgü sebze, meyve ve otlardan tutun da ev eşyalarına, hediyeliklere kadar pek çok eşyayı bulmak mümkün.
Yüzde yüz el dokuması Milas kumaşları ile bunlardan yapılmış örtü ve perdeler, el boyaması Batik işi giysi ve dekoratif dokumalar bu pazarlarda satılıyor.
Bodrum süngeri de yöreye özgü diğer ürünlerden. Romanlara, filmlere konu olan çilekeş sünger avcılarının denizin derinliklerinden zorluklarla çıkardıkları süngerler ve diğer deniz kabukları da Bodrum kokusunu evlerinize taşıyacak.
Bodrum'un diğer tatil yörelerinden farkı, yerel pazarlardan ve mağazalardan edineceğiniz otantik ürünlerin yanı sıra buradaki modern alışveriş merkezlerinden büyük kentlerde bulabileceğiniz her tür markaya da ulaşma şansı yaratması.
Nazar Boncuğu
Uygarlık tarihinin hemen her döneminde insanoğlu, korkularından ve sıkıntılarından kurtulmak ya da kötü enerjiden arınmak için tılsımlı saydığı nesnelerden faydalanmıştır. Tek tanrılı dinlerde de kutsal sayılan semboller ve işaretlerin, insanoğlunu kötü enerjilerden uzak tuttuğuna inanılmıştır. Bu sembollerden hemen hemen her kültürde en çok bilineni "göz"dür.
Cam, boncuk olarak Anadolu’da ilk kez, İzmir'e gelen Mısırlı ustalar tarafından Kemeraltı’ndaki Arap Hanı’nda tasarlanmıştır. Türkler bu ustalardan öğrendikleri tekniklerle katır boncuğu yaparak sanatın gelişmesine katkıda bulunmuşlardır. Zaman içerisinde renkli camların üretilmesiyle boncuklara "göz" konulmaya başlanmıştır. Bu geleneği Bodrum'da cam ustaları devam ettirmektedir. Sahil kenarında bulunan tüm beldelerimizde görebilirsiniz.
Çömlekçilik
Araştırmalar, MÖ 7.000’li yıllarda Anadolu’da yapılmış olan ilk çömleklerin, sargı-dolama usulüyle elde şekillendirilip açık ateşte pişirildiğini ve Bodrum'da önemli bir seramik merkezi olduğunu ortaya çıkarmıştır.
Toprak yapısının çömlek yapımında kullanılan çömlekçi kili açısından zengin oluşu, çömlekçiliğin bu bölgede gelişmesinin en temel nedenidir. Diğer bir neden ise bölgede üretilen şarap ve zeytinyağını saklamak için kullanılacak kaplara duyulan gereksinim olmuştur.
Dokumacılık
Tüm dokuma tekniklerinin görülebildiği, Bodrum'da yöreye özgü desenleri barındıran kilimi, "atkı yüzlü seyrek motifli cicim" dokuma tekniğiyle üretilir. Zemini meydana getiren atkı ve çözgülerin çoğunlukla aynı kalınlıkta ve renkte iplikler olup deseni meydana getiren ipliklerin daha kalın olması, uygulanan desene kabartma bir görünüş verir. Bodrum yürüklerinin dokuduğu dış tarafı ilikli kilim dokuması ile karışık dokunan cicim-seccadeler bu tekniğin uygulandığı en iyi örneklerdir. Daha çok heybe, çuval, torba gibi kalın olması gereken türler bu şekilde dokunur.
İğne Oyası
Dünya literatürüne "Türk danteli" olarak geçmiş iğne oyaları, başta ipek olmak üzere pamuk ve sentetik ipler kullanılarak yapılır. Üç boyutlu bir örgü biçimi olan oyaları diğer örgü biçimlerinden ayıran en önemli özellik bunların süsleme amacıyla kullanılıyor olmasıdır. Oyalar kadın baş süslemelerinin yanı sıra sıra erkek giyiminde de kullanılır.
Bodrum kültürünün bir parçası olan iğne oyalarında genellikle manilere, türkülere konu olmuş karanfil, gül, lale gibi çiçekler işlenir. Tekli sarma ve çiftli sarma biçiminde yapılabilen iğne oyalarının tekli sarmasında önce kumaşa bastırılan iğnenin üstüne ipliğin sağdan sola doğru çevrilmesiyle bir halka oluşturulur. Bunlar belirli aralarda tekrar edilir ve zürafa denilen birinci sıra tamamlanır. İkinci sırada kök, kaya ve ara oya gibi bordürü oluşturacak motifler meydana getirilir.
Bazı yerlerde ise oyalar, kumaş ve başörtüsü kenarına yapıldığı gibi motiflerinin birleştirilmesi ile çeşitli boylarda farklı amaçlarla kullanılacak örtüleri de meydana getirir. İlçede oya yapımında kullanılan iplikler oyacılar tarafından özel olarak hazırlanır.
Ahşap Oymacılığı
Geometrik ve bitki desenlerinin yer aldığı ahşap oymacılığı sanatı, başta dinî mekânlardaki olmak üzere konaklardaki ve evlerdeki kapı, pencere, dolap kanatları, sandık, tavan ve aynaları süslemektedir.
Türk el sanatları arasında kendine özgü bir yeri olan ahşap oymacılığı, bugün Bodrum'da çok eski dönemlerde olduğu gibi aynı titizlikle yapılmaya devam edilmektedir.
Saraciye
"Kösele" olarak adlandırılan hayvan koşum takımları, kemer, silah kılıfı, mermi kılıfı, çanta gibi avcı gereçlerinin yapıldığı sanata "saraçlık"; bu işle uğraşanlara da "saraç" denmektedir.
Saraçlığın, ata verilen önem dolayısıyla, eski Türk sanatları arasında önemli bir yeri vardır. Günümüzde bu sanat, hâlâ yaşatılmakta olan geleneksel el sanatlarındandır. Bodrumlu saraçlar, tarihsel süreç içerisinde besi hayvanları ve evcil hayvanlar için de üretimler yapmışlardır.
Nalbantlık
Bodrum'da kaybolmaya yüz tutan el ve alın teri işçiliklerinden biri de nalbantlık. Yıllar önce iş yetiştiremeyen nalbantlar artık her türlü ulaşım aracı olarak atlar yerine motorlu araçların kullanılmasından dolayı zor günler geçiriyorlar.
Tüm bu el sanatlarının yanı sıra geleneksel sanatlarımızdan olan hat sanatı ve kıl testere işçiliği ve ebru sanatı bazı sanatçılarımız tarafından devam ettirilmektedir.
Kalaycılık
Kalaylama işlemi, bakır gereçlerin yenilenmesi ve bakır kapların zehirlenmeye neden olmaması adına yapılmaktadır.
Oldukça ustalık gerektiren kalaylamada, bakır kaplar önce tuz ruhuyla ardından da kumla temizlenmekte; daha sonra nişadır ve eritilmiş kalayla birlikte odun kömürü ateşinde işlenmekte; son olarak pamukla silinerek ilk günkü hâline dönmektedir.
Kalaycılık Bodrum'da, eski yöntemlerle yaşatılmaya devam edilmektedir. Bakır kazanların başta keşkek olmak üzere yemek pişirmede günümüzde de kullanılıyor olması, kalaycılığın devam ettirilmesindeki en önemli etkenlerdendir.
Urgancılık
Bağlama, düğümleme, sarma, paketleme, balyalama gibi birçok işte kullanılmakta olan urganlar, günümüzde Bodrum'da üretilmektedir. Osmanlı Padişahı Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u fethederken Bodrumlu ustaların ördüğü urganlarla gemilerini Haliç'e çektirdiği rivayet edilir.
Ustalar ilk aşamada dövdükleri kendiri daha sonra tarar; taranmış kendirden “sle” denen ince ipler yapar, sle’leri topluya, topluları urgana dönüştürür.
Urgancılık
Bağlama, düğümleme, sarma, paketleme, balyalama gibi birçok işte kullanılmakta olan urganlar, günümüzde Bodrum'da üretilmektedir. Osmanlı Padişahı Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u fethederken Bodrumlu ustaların ördüğü urganlarla gemilerini Haliç'e çektirdiği rivayet edilir.
Ustalar ilk aşamada dövdükleri kendiri daha sonra tarar; taranmış kendirden “sle” denen ince ipler yapar, sle’leri topluya, topluları urgana dönüştürür.